Cúng đầy
tháng – Cúng thôi nôi là một trong nhiều nghi lễ gắn liền với cuộc đời của mỗi
con người, là nét đẹp văn hoá truyền thống của người Việt Nam.
Là nghi lễ
mà qua đó không chỉ khẳng định sự hiện hữu của một con người – một thành viên mới
trong xã hội, mà còn khẳng định vai trò của gia đình và xã hội đối với thành
viên mới, thế hệ mới.
Tuy đây là
hình thức tín ngưỡng dân gian mang đậm dấu ấn của tín ngưỡng thờ mẫu, nhưng qua
đó cho thấy tín ngưỡng dân gian nói chung luôn hướng con người không chỉ biết
có hiện tại, tương lai, mà còn nhận rõ truyền thống văn hóa mang tính bản sắc của
gia đình – xã hội. Đồng thời Lễ đầy tháng – Lễ thôi nôi còn là sự biểu hiện của
những ước muốn tốt đẹp của các thế hệ trước đối với các thế hệ kế thừa.
Trẻ sinh
đúng tháng phải làm lễ cúng mụ hay còn gọi là đám đầy tháng.
Việc tổ chức
lễ đầy tháng trước là tạ ơn Mụ bà không chỉ nặn ra đứa trẻ, mà còn phù trợ cho
“mẹ tròn con vuông”, sau là để trình với nội – ngoại, họ hàng, lối xóm về đứa
cháu sau một tháng chào đời, nhưng ít ai nhìn thấy (cả mẹ và con), đây như là
chứng nhận của xã hội về sự tồn tại của một con người, để được nâng niu, chúc tụng,
để cộng đồng có trách nhiệm giúp đỡ, cưu mang, che chở…
Trong ngày đầy
tháng, ngoài việc chuẩn bị món ăn, thức uống dùng để chiêu đãi khách, gia chủ
còn chuẩn bị mâm lễ vật cúng kính 12 Mụ bà gồm 12 chén chè, 3 tô chè, 3 đĩa xôi
và một mâm cúng kính 3 Đức ông gồm con vịt tréo cánh được luộc chín, 3 chén
cháo và 1 tô cháo…
12 chén chè
cúng 12 Mụ bà gồm:
- Mụ bà Trần
Tứ Nương, coi việc sanh đẻ (chú sanh)
- Mụ bà Vạn
Tứ Nương, coi việc thai nghén (chuyển sanh)
- Mụ bà Lâm
Cửu Nương, coi việc thụ thai (thủ thai)
- Mụ bà Lưu
Thất Nương, coi việc nặn hình hài nam, nữ cho đứa bé.
- Mụ bà Lâm
Nhất Nương, coi việc chăm sóc bào thai (an thai)
- Mụ bà Lý Đại
Nương, coi việc chuyển dạ (chuyển sanh)
- Mụ bà Hứa
Đại Nương, coi việc khai hoa nở nhụy (hộ sản)
- Mụ bà Cao
Tứ Nương, coi việc ở cữ (dưỡng sanh)
- Mụ bà Tăng
Ngũ Nương, coi việc chăm sóc trẻ sơ sinh (bảo tống)
- Mụ bà Mã
Ngũ Nương, coi việc ẵm bồng con trẻ (tống tử)
- Mụ bà Trúc
Ngũ Nương, coi việc giữ trẻ (bảo tử)
- Mụ bà Nguyễn
Tam Nương, coi việc chứng kiến và giám sát việc sinh đẻ.
Ba Đức thầy
bao gồm: Thánh sư, tổ sư và tiên sư có chức năng truyền dạy nghề nghiệp (không
phải 13 đức thầy).
Sau khi bày
lễ vật, một trưởng tộc hoặc người biết thực hành nghi lễ, thắp ba nén hương khấn
nguyện: “Hôm nay, ngày (mùng)… tháng… (âl), ngày cháu (nội hay cháu ngoại…) họ,
tên… tròn 1 tháng tuổi, gia đình chúng tôi bày mâm lễ vật này, cung thỉnh thập
nhị mụ bà và tam đức ông trước về chứng minh nhận lễ, sau tiếp tục phù trợ cho
cháu (tên…) mạnh tay, mạnh chân, mau lớn, hiền, ngoan, phù trợ cho gia đình an
vui, hạnh phúc”.
Sau nghi thức
cúng kính là nghi thức khai hoa còn gọi là “bắt miếng”. Đứa bé được đặt ngay
trên bàn giữa, chủ lễ rót trà thấp hương xin phép bắt miếng. Xong, bồng đứa trẻ
một tay, tay kia cầm một nhánh hoa điệp (có thể hoa khác) vừa quơ qua, quơ lại
trên miệng cháu bé vừa dạy những lời tốt đẹp như sau:
Mở miệng ra
cho có bông, có hoa,
Mở miệng ra
cho kẻ thương, người nhớ,
Mở miệng ra
cho có bạc, có tiền,
Mở miệng ra
cho xóm giềng quý mến…
Tiếp sau là
lời chúc mừng và tặng quà hoặc tiền lì xì của khách mời, của dòng họ bà con cho
cháu bé và gia đình nhân ngày cháu tròn một tháng tuổi.
Khi đứa trẻ
được đúng 12 tháng, người ta tổ chức lễ thôi nôi, còn gọi là đám thôi nôi.
Lễ thôi nôi,
ngoài lễ vật chè – xôi, vịt luộc cúng Mụ bà – Đức ông như trong lễ đầy tháng,
còn có heo quay cúng đất đai diên địa, thổ công, thổ chủ. Mâm cúng được bày ngoài
sân, đầu hướng ra ngoài, đi kèm với heo quay còn có 5 chén cháo, 1 tô cháo, 1
đĩa lòng lợn, rau sống, nhang, đèn, rượu, trà, hoa quả, trên lưng lợn quay gắn
một con dao bén.
Trong nhà,
bày 3 mâm cúng gồm mâm cúng Thành hoàng bổn cảnh; mâm cúng cửu huyền thất tổ và
mâm cúng ông bà quá vãng (bao nhiêu bàn thờ, bấy nhiêu mâm cúng). Lễ vật là những
thức ăn chín phù hợp với tập quán mỗi địa phương. Kế bên (trên bộ ván hoặc bộ vạt)
bày 12 chén chè, xôi; con vịt luộc chín với 3 chén cháo và 1 tộ cháo cúng 12 Mụ
bà và 3 Đức ông.
Nghi cúng đất
đai diên địa, thổ công thổ chủ lời khấn như sau:
“Hôm nay,
ngày (mùng)… tháng… (âm lịch), gia đình cháu (nêu họ tên)… bày làm mâm lễ vật,
trước cung thỉnh đất đai diên địa, thổ công thổ chủ trước về chứng minh nhận lễ
mừng cho cháu (…) tròn một năm tuổi, sau tiếp tục phù trợ cho cháu (tên…) khỏe
mạnh, chóng lớn, ngoan hiền, phù trợ cho gia đình luôn ấm no, hạnh phúc…”.
Lời khấn mâm
cúng Thành hoàng bổn cảnh; mâm cúng Cửu huyền thất tổ và mâm cúng Ông bà quá
vãng nội dung cơ bản giống như lời khấn nghi cúng đất đai diên địa, thổ công thổ
chủ, chỉ thay đổi đối tượng được thỉnh mời.
Lời khấn cầu
12 Mụ bà và 3 Đức ông cơ bản giống như lời khấn trong ngày đầy tháng.
Ba tuần rượu
và một tuần trà lời khấn không thay đổi (trùng ngôn, trùng ngữ).
Kết thúc ba
tuần rượu và một tuần trà là thực hiện nghi thức “thử tài” cháu bé bằng cách
bày những vật dụng phù hợp trên bộ ván hoặc trên bộ ván phù hợp với tính cách của
nam, hoặc nữ. Sau đó, đặt cháu bé ngồi trước các vật dụng để cháu tự chọn lựa
các vật dụng như: gương, lược, viết, tập sách, nắm xôi, tiền, kéo… Vật nào được
cháu chọn trước (cầm trước) dân gian tin tưởng đó là sự chọn lựa của cháu về
nghề nghiệp tương lai cho mình.
Sau khi kết
thúc nghi thức tử tài, khách mời thực hiện nghi thức chúc mừng và lì xì cho
cháu bé.
Nghi lễ kết
thúc, cuộc tiệc mừng cháu tròn một tuổi cũng bắt đầu.
Nhìn chung,
Lễ đầy tháng – lễ thôi nôi là một nghi lễ biểu hiện tính nhân bản của người Việt
Nam nói chung, người Bến Tre nói riêng đối với mỗi con người, cho dù con người
còn rất non dại.
Ngày nay,
trong quá trình hội nhập và phát triển, nhiều hình thức tín ngưỡng dân gian
trong đó có Lễ đầy tháng – lễ thôi nôi một nét đẹp văn hóa truyền thống đang có
nguy cơ mai một hoặc biến dạng theo cơ chế thị trường. Nếu không biết giữ gìn
và phát huy sẽ làm mất đi nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc và của chính
bản thân mình.
Tổng hợp
Comments[ 0 ]
Đăng nhận xét