Khi bắt quả tang người vợ hoặc chồng "vụng trộm" với người tình, một cuộc họp khẩn cấp của hai bên gia đình nội ngoại sẽ được triệu tập để xử lý kẻ “chán cơm thèm phở”. Người bị phản bội có thể yêu cầu phạt vạ người vi phạm tới 14 con trâu.
Nắm gạo xử li hôn
Người K’ho ở Lâm Đồng cũng như các tộc người bản địa khác đang cư trú trên vùng đất Tây Nguyên, khi gia đình có chuyện lục đục, họ rất ít khi kéo nhau ra tòa.
Theo tập tục truyền thống của người K’ho, khi vợ chồng không muốn sống với nhau nữa thì cho phép ly dị nếu một trong hai người ngoại tình hay vi phạm phong tục gây ảnh hưởng đến đời sống gia đình. Tuy nhiên, tình trạng ly hôn ở người K’ho rất ít khi xảy ra bởi sự ràng buộc rất chặt chẽ của tập tục từ khi nam nữ thành vợ, thành chồng.

Khi có dấu hiệu rạn nứt tình cảm vợ chồng vì những lý do khác nhau, hai bên gia đình, dòng họ sẽ tìm cách khuyên ngăn, hòa giải. Nếu vẫn không giải quyết được thì sẽ tổ chức một buổi họp, ngoài các thành viên chủ chốt của hai bên nội ngoại còn có sự tham gia của già làng.

Già làng K’Tiếu, thôn Duệ, xã Đinh Lạc, huyện Di Linh (Lâm Đồng) cho biết thủ tục ly dị của người K’ho được tiến hành như sau: Người ta lấy một bát gạo đưa cho hai người, hai người lần lượt lấy vài hạt bỏ vào một cái bát khác, coi như là đồ vứt đi và từ đây họ chính thức không còn là vợ chồng.
Cũng có nơi vợ chồng mỗi người cầm một nắm gạo trong tay và cùng thả đều vào bát, nếu bên nào thả vào trước (lý do quá nôn nóng) thì sẽ phải đền của cho bên kia. Nếu cả hai bên cùng thả vào bát thì coi như đồng ý ly dị (thuận tình ly hôn). Từ đó hai người sẽ không được phép sống chung với nhau nữa.

Khi đã ly hôn, gia đình nhà trai buộc phải trả lại số lễ vật mà trước đó đã thách cưới nhà gái (trị giá đồ vật có thể được tính giảm đi theo số năm người chồng ở bên nhà vợ). Hoặc nếu người vợ chết mà người chồng đi lấy người vợ khác thì cũng phải hoàn trả lại số lễ vật nhà gái đã đưa cho nhà trai trong lễ ăn hỏi.

Trường hợp người chồng hoặc người vợ chết, bên nhà vợ hoặc chồng không có người em để thực hiện tục “nối dây” hoặc không đồng ý lấy thì được phép có vợ hoặc chồng khác sau khi mãn hạn tang. Trường hợp này, không phải hoàn trả lại của hồi môn, nhưng không được mang theo con và phải tổ chức lễ cưới.

Ngoại tình bị phạt vạ 14 con trâu
Người K’ho xưa và cả ngày nay xem ngoại tình là một tội “tày đình”. Người ngoại tình sẽ bị buôn làng xem thường, khinh rẻ vô cùng.

Trước đây, ngoại tình và thông dâm là hai tội bị luật tục của người K’ho trừng phạt cực kỳ dã man. Những kẻ quyến rũ người chồng hay vợ người khác thường là bị giết chết, quăng xác xuống suối.

Người ngoại tình bị bắt quả tang phải lo nộp vạ cho người bị phản bội một khoản rất lớn có khi lên đến 14 con trâu (tùy vào sự thỏa thuận nhưng không dưới 12 con trâu). Ngoài việc bồi thường danh dự cho vợ hoặc chồng của người kia còn phải bồi thường cho chính vợ hoặc chồng mình vì những đêm đi ngủ với người khác ở bên ngoài.

Tất nhiên, “bản án” dành cho những trường hợp ngoại tình của người K’ho cũng cực kỳ nghiêm khắc. Nếu chồng ngoại tình thì người chồng phải nộp vạ cho chính vợ mình 6 con trâu, 1 ché rượu, 2 con vịt và 1 con gà mái. Khi người vợ “tòm tem” với một người đàn ông đã có gia đình thì phải nộp cho chồng 6 con trâu và 1 ché rượu.

Ngoại tình giữa một người đàn ông với một người đàn bà đã có gia đình thì người đàn ông này phải bồi thường cho người chồng có vợ ngoại tình 12 con trâu.

Ngày nay, những tập quán lạc hậu và tập tục xử phạt quá hà khắc trong lĩnh vực hôn nhân người K’ho đã dần được thay thế bởi hệ thống pháp luật của Nhà nước. Tuy nhiên, ở không ít nơi trình độ dân trí và nhận thức của người K’ho vẫn còn thấp nên ảnh hưởng của luật tục hà khắc này vẫn còn khá nặng nề, nhất là vấn đề tảo hôn, phạt vạ.

Sưu tầm